Wydawca treści
Psie zaprzęgi
Błękitne niebo. Wzdłuż drogi stoją rzędy drzew w białych czapach. Spod płóz sanek, ciągniętych przez dwie pary puszystych psów, pryskają w górę kawałki zmrożonego śniegu. Człowiek stojący na sankach krzyczy w niezrozumiałym języku. To nie jest obrazek z dalekiej Laponii, ani ekranizacja książki Jacka Londona, ale coraz częstszy widok w naszym kraju.
Psie zaprzęgi, bo tak należy nazywać dyscyplinę oficjalnie zarejestrowaną przez Ministerstwo Sportu i Turystyki, zdobywają w Polsce coraz większą popularność. I nie chodzi tutaj tylko o profesjonalistów zrzeszonych w klubach i biorących udział w zawodach na całym świecie, ale o ludzi, którzy kochają psy, ruch i przyrodę, a traktujących ten sport jako rekreację jest coraz więcej. Szczególnie, że to doskonały sposób na spędzenie wolnego czasu w lesie, ze swoimi czworonogami.
Bieszczady - stolicą
Choć polskie zimy charakterem odbiegają od tych z Północy, to i w naszym kraju z powodzeniem można jeździć psimi zaprzęgami. Świadczyć o tym mogą nie tylko sukcesy polskich maszerów (maszer to osoba prowadząca zaprzęg) w zawodach Pucharu Świata, Mistrzostw Świata, czy Europy, ale i coraz większa liczba takich imprez organizowana u nas.
Mało który region nadaje się do tego tak dobrze jak polskie góry. Stolicą sportów zaprzęgowych są Bieszczady, nazywane polską Alaską. Od dziesięciu lat w Baligrodzie odbywają się zawody o nazwie „W Krainie Wilka", są też nieco młodsze: „W Krainie Żubra" - w Lutowiskach i „W Kresowej Krainie" w okolicach Lubaczowa. Przyciągają coraz większe rzesze spragnionych rywalizacji zawodników, ich czworonogów oraz widzów. – Z roku na rok zwiększa się popularność tej dyscypliny - mówi Andrzej Ratymirski, założyciel i prezes rzeszowskiego Klubu Sportowego Psich Zaprzęgów „Nome", który od wielu lat jest współorganizatorem zawodów. – Niektórzy, by kibicować, przyjeżdżają nawet z odległych miejscowość.
Bieszczadzkim zawodom kroku stara się dotrzymać Polana Jakuszycka, gdzie co roku gości „Husqvarna Tour". – Nasza impreza jest bardzo widowiskowa – mówi Zyta Bałazy, nadleśniczy Nadleśnictwa Szklarska Poręba, po terenach którego przebiega większość tras. – Ale i w Górach Izerskich jest pięknie.
Zawody psich zaprzęgów promują dyscyplinę, poszczególne regiony Polski i jej przyrodę, integrują lokalne społeczności. Pętle tras przebiegają przez ośnieżone grzbiety gór i lasy. W ich wytyczaniu i organizowaniu zawodów często biorą udział nadleśnictwa. – Psim treningom służą akurat nieczynne drogi i szlaki zrywkowe. Na naszym terenie, ze względu na różnorodne formy ochrony przyrody, ciężko jest wyznaczyć stałe trasy. Organizatorzy co roku muszą uzgadniać ich przebieg i otrzymywać stosowną opinię od Regionalnej Dyrekcji Ochrony Środowiska – tłumaczy pani nadleśniczy.
Na sankach przez jezioro
Zaprzęgi to świetny sposób na oryginalną rekreację. – Psy dają doskonałą możliwość obcowania z przyrodą – mówi Jarosław Kemuś, leśniczy, właściciel ośmiu czworonogów rasy husky. Na co dzień kieruje szkółką w Doręgowicach (Nadleśnictwo Lutówko) i dużo czasu spędza w terenie. Twierdzi jednak, że uczuć, które towarzyszą powożeniu zaprzęgiem nie da się porównać z żadnymi innym. Dzikość psów idealnie komponuje się z naturą.
Chociaż mieszka na Pojezierzu Kaszubskim słynącym z łagodnych zim, nie ma problemów ze znalezieniem terenów nadających się do jazdy. – Można też jeździć po powierzchni jezior skutych lodem – tłumaczy. Nocleg przy kilkunastostopniowym mrozie w towarzystwie dziesięciu psów to niesamowite przeżycie. – Człowieka otacza cisza niekiedy tylko przerywana ich tajemniczym wyciem. Wracając z takiej wycieczki, czuję się, jakbym wracał z dalekiej północnej wyprawy – dodaje.
Pasjonaci zaprzęgów podkreślają, że ten sport jest bardzo mocno związany z lasem. Magda Lupakowa jest leśniczką. O psim zaprzęgu marzyła od dzieciństwa, które spędziła w górskiej leśniczówce. – Od najbliższych sąsiadów dzieliły nas trzy kilometry. Zimą widać było świeże ślady wilków. Do tego pokochałam książki przygodowe, szczególnie Londona – wspomina. - Otoczenie sprawiło, że powstało marzenie. Spełniłam je kilkadziesiąt lat później.
Jarosław Kemuś i Andrzej Ratymirski najchętniej trenują w lesie. – Nie wyobrażam sobie jazdy gdzie indziej – mówi pan Jarosław. Jako leśnik postrzega jednak kwestię wjazdu zaprzęgiem do lasu wieloaspektowo. – Powinniśmy powiadomić o tym zamiarze gospodarza terenu, najczęściej leśniczego – tłumaczy. – Dowiemy się wtedy kiedy i gdzie będziemy mogli poruszać się po lesie bezpiecznie.
Maszer, sled i stake-out
Przygodę z zaprzęgami należy zacząć od psa. – Ktoś mądry powiedział, że huskyego się albo w ogóle nie ma, albo ma się ich kilka – mówi z uśmiechem pan Jarosław. Dlatego należy się przygotować na to, że stadko szybko się powiększy. Właściciele psów zwracają uwagę na to, że przed kupnem pierwszego, należy daną rasę poznać, pojechać na zawody, do hodowli, spotkać się z właścicielem zaprzęgu. Należy pamiętać, że psy to nie rzeczy, które można odstawić na bok. Pani Magdalena zwróciła się po poradę do wicemistrzyni świata. – Nauczyła mnie wszystkiego, przede wszystkim właściwego użycia sprzętu. Wiele też dowiedziałam się pracując podczas zawodów jako jej pomocnik.
- Psy wchodzące w skład zaprzęgu tworzą kennel. Ubiera się je w indywidualnie dopasowane szelki - ważne, żeby zwierzęciu nie zaszkodzić. Do nich podpina się sanki, czyli sled, lub - jak nie ma śniegu - wózek. Ceny sprzętu, tak jak we wszystkich sportach, są zróżnicowane. Można go kupić w profesjonalnych sklepach lub wykonać samodzielnie. Przeciętnie kosztuje tyle, co sprzęt narciarski – mówi Andrzej Ratymirski.
Jarosław Kemuś podkreśla, że husky mają zaprzęgi we krwi i z niecierpliwością czekają na start. Psa nie wolno do niczego zmuszać, ma czerpać z wysiłku radość i satysfakcję. – Każdy maszer powinien wiedzieć, czy jego pies się garnie się do biegu, czy tego nie lubi. Zdarzają się i takie wyjątki – tłumaczy.
Od skłonności czworonoga do biegania zależy też długość szkolenia. Zaczyna się od nauki posłuszeństwa. – To bardzo ważne, bo psi zaprzęg prowadzi się tylko głosem – dodaje pani Magda.
Psów nie wolno poganiać, ciągnąć ani zmuszać do biegu. Maszer może w trakcie zawodów startować w wielu wyścigach, one - nie. Po biegu powinny być nakarmione, nagrodzone za wykonaną pracę i odstawione na zasłużony wypoczynek do stake out, czyli przestrzeni dla nich przeznaczonej.
Należy pamiętać o ustaleniu „ w stadzie" odpowiedniej hierarchii. – W obecności psów jem pierwszy, odwiedzający nas gość wita się najpierw ze mną – mówi pan Jarosław. – To czyni ze mnie samca alfa, psy to czują. Bez takiego poważania, można mieć z nimi kłopoty.
Hawk, Fado i Essuna
Oficjalnie uznaje się, że do sanek najlepiej nadają się psy ras północnych: syberian husky, alaskan malamut, pies grenlandzki i samojed.
Mimo różnic w wyglądzie, rasy te mają wiele cech wspólnych. Są wytrzymałe, niewrażliwe na mrozy, dobrze wykorzystują pokarm i szybko regenerują siły. Do ciężkich warunków życia dostosowały się dzięki specyficznej budowie ciała: obfite ciepłe futro i małe stojące uszy pozwalają ograniczyć straty ciepła.
- Husky to psy pierwotne. Mają bardzo silny instynkt stadny, zachowaniem przypominają wilki – mówi pan Jarosław. To pozostałość po trybie życia przodków. Łapane jesienią, zimą ogrzewały człowieka i służyły mu w zaprzęgach. Wiosną żyły na wolności i musiały wyżywić się same. Dlatego jedzą praktycznie wszystko, nawet mrożoną marchewkę. Cechuje je też umiejętność współpracy, zamiłowanie do ciągnięcia sanek i, po prostu, chęć do wysiłku. Wystarczy popatrzeć na zaprzęgi przed startem – psy się wiercą, niecierpliwią, są pełne radości.
Do zawodów dopuszczane są również tzw. greye, czyli mieszanki chartów z wyżłami. – Właściwie do sanek nadaje się każdy pies ważący powyżej dwunastu kilogramów – twierdzi Andrzej Ratymirski. Jarosław Kemuś nie widzi przeciwwskazań do tego, żeby zwykły kundel biegał w zaprzęgu. – Musi być widać, że garnie się do sanek, nie ucieka przed szelkami, a bieg sprawia mu przyjemność – dodaje.
Wszyscy podkreślają, że w psich zaprzęgach nie jest najważniejszy drogi sprzęt i najnowszej generacji wózki czy sanki. – Można jeździć byle czym – twierdzi pani Magda. – Najważniejsze, żeby się ruszyć. Poczuć wolność, mknąc przez zaśnieżony las.
Najnowsze aktualności
Polecane artykuły
Historia N-ctwa Olkusz
Historia N-ctwa Olkusz
RYS HISTORYCZNY NADLEŚNICTWA OLKUSZ
Początki Nadleśnictwa sięgają XIX w, gdy Olkusz znalazł się po 1815 r w granicach Królestwa Polskiego. Początkowo w zaborze rosyjskim zorganizowano stosunkowo nowoczesną administrację leśną, jednak po zrywach powstań listopadowego i styczniowego całą gospodarkę podporządkowano władzom centralnym w Petersburgu. Leśnictwo podlegało wówczas Ministerstwu Przychodów i Skarbu, a od 1816r. Dyrekcji Generalnej Lasów Rządowych. Utworzone w drugiej połowie XIX w. Nadleśnictwo Olkusz podległe było od 1880 r. Okręgowemu Zarządowi Leśnemu w Radomiu, obejmującemu swą administracją Gubernię Kielecką. Tutejsze lasy stanowiły część tzw. lasów górniczych, zaopatrujących rządowe zakłady górnicze i hutnicze.
Dopiero po odzyskaniu niepodległości zaczęły kształtować się podstawy polskiej gospodarki leśnej. Po objęciu administracji przez władze polskie w skład Nadleśnictwa (podległego Dyrekcji Lasów Państwowych w Radomiu) wchodziły obręby: Olkusz, Skała i Żarnowiec. Od roku 1921 dwa ostatnie obręby przyłączono odpowiednio do nadleśnictw: Miechów i Włoszczowa. Po zakończeniu II wojny światowej na omawianym obszarze utworzono Nadleśnictwo Sławków z siedzibą w Olkuszu. Jego łączna powierzchnia to 5017 ha, z czego ok. 1641 ha stanowiły dawne lasy Towarzystwa Akcyjnego Górniczo-Przemysłowego „Saturn" w Czeladzi, 414 ha lasy Towarzystwa Sosnowieckich Kopalń i Zakładów Hutniczych, 46 ha – lasy dworskie Krzykawka; pozostała powierzchnia to upaństwowione lasy miasta Olkusza. Na obecnym terytorium Nadleśnictwa Olkusz działały ponadto nadleśnictwa: Rabsztyn, Pilica oraz Skała. W obecnym kształcie Nadleśnictwo Olkusz powstało w 1979 r. w wyniku reorganizacji jednostek: Olkusz, Rabsztyn, Pilica, Skała i Rzeniszów.
W powojennej historii Nadleśnictwa obowiązywały następujące plany urządzeniowe:
– urządzanie prowizoryczne (1945/46 – 1955/56)
– urządzanie definitywne (1956 – 1966)
– I rewizja urządzeniowa (1967/68 – 1977/78)
– II rewizja urządzeniowa (1979 – 1988)
– III rewizja urządzeniowa (1993 – 2002)
– IV rewizja urządzeniowa (2002 - 2011)
– V rewizja urządzeniowa od 2012 r.
HISTORIA OLKUSKIEGO GÓRNICTWA – CZĘŚCIĄ HISTORII TUTEJSZYCH LASÓW
Historia przemian szaty leśnej terenów Nadleśnictwa związana była ściśle z osadnictwem i eksploatacją bogactw naturalnych. Rozwój osad wymagał zdobywania nowych terenów pod ekstensywną gospodarkę rolną, co wraz z rosnącym zapotrzebowaniem na drewno budulcowe i opałowe prowadziło do karczowania lasów. Jednak czynnikiem decydującym o atrakcyjności tego terenu były inne naturalnie występujące tu bogactwa.
Znaleziska przedmiotów ołowianych z rejonu Olkusza pozwalają na wysunięcie przypuszczeń, że miejscowa ludność być może wydobywała tutejsze rudy ołowiu i wytapiała z nich metal już w VIII - V w. p.n.e. Prawdopodobnie były one również eksploatowane w czasach rzymskich (stanowiska z tego okresu odnaleziono m.in. koło Sławkowa i Sierszy). Na XI-XII wiek datowane są fragmenty ceramiki z pieca do wytopu srebra (sztosu) odnalezionego w dzisiejszej Dąbrowie Górniczej. Również w komentarzu do biblijnej księgi proroka Nahuma napisanym przez Szlomo Ben Icchaqa (1040 – 1105) są wzmianki o mieście „HAELQOSI", gdzie znajdują się rudy kruszców. Niektórzy badacze identyfikują tą nazwę właśnie z Olkuszem. Od XIII w. w okolicach Olkusza rozpoczęto intensywne wydobycie i przetwórstwo rud ołowiu i srebra - w 1257 roku Bolesław Wstydliwy, książę sandomierski i krakowski wydał przywilej dla klasztoru Klarysek w Zawichoście gdzie wśród wielu nadań zobowiązywał się do wypłacania corocznie dwóch grzywien złota, tj. około 0,4 kg tego kruszcu ze swych dochodów z „ołowiu olkuskiego". Równolegle ze zwiększającym się wydobyciem rud ołowiu i srebra szybko kurczyła się powierzchnia lasów – wycinane były przede wszystkim do opalania pieców hutniczych, w późniejszym okresie również do obudowy szybów kopalnianych i sztolni.
W okolicach Olkusza rudy ołowiu występowały w nieregularnych skupieniach charakterze pokładów zalegających płytko do kilkudziesięciu metrów i były silnie zawodnione. Podstawowym problemem technicznym dawnej eksploatacji było nie udostępnienie czy transport, lecz odwodnienie. Dlatego wyróżniamy dwa główne okresy w dziejach tutejszego górnictwa. Pierwszy, kiedy wybierano pokłady ponad poziomem wody - „suchy", oraz drugi - gdy sięgnięto do pokładów w poziomie wody.
W pierwszym okresie prace skupiały się albo na wzniesieniach, albo w górnych partiach złóż zawodnionych. Dochodzono tylko do poziomu wody, który był zresztą zmienny, zależnie od pory roku. Susze umożliwiały okresowe sięganie nawet do kilkunastu metrów w głąb. Ówczesne szyby były małe, kwadratowe lub prostokątne o boku 1 - 1,5 m, zabezpieczone doraźnie drewnianą obudową tylko tam, gdzie była ona niezbędna w czasie krótkiego funkcjonowania szybu. Wokół szybu centralnego głębiono w odległości 12 łatrów (łatr - miara długości w średniowiecznym górnictwie kruszcowym), tj. około 24 m dwa lub trzy dalsze szyby. Tworzyły one kopalnię, zwaną górą (mons, Berg). Szyb wraz terenem 24 m wokół niego stanowił podstawową jednostkę pola górniczego. Od szybu drążono w różnych kierunkach szyby poszukiwawcze, niskie, nawet do pół metra, kręte, o długości ograniczonej możliwością dopływu powietrza. Wybierano tylko najbogatsze partie złóż, unikając płonnej skały. Dojście do wody powodowało porzucenie szybu. Śladami tych kopalń są spotykane w olkuskich lasach tzw. warpie – zagłębienia powstałe wskutek zapadnięcia się szybów otoczone wałem utworzonym z usuwanego z kopalni materiału – ziemi, piasku i skały płonnej.
Wyczerpanie się suchych pokładów wymusiło przestawienie się na eksploatację złóż w poziomie wodnym, co było skomplikowane technicznie i bardzo kosztowne. W wielu ośrodkach związane było z zastojem, a nawet kryzysem, np. w rejonie Bytomia, na Dolnym Śląsku, we Freibergu i Golarze w Saksonii, w Kutnej Horze w Czechach. Początkowo woda wybierana była ręcznie za pomocą kubłów i innych pojemników, potem opracowano odwadniarki podobne do pomp, składające się z drewnianej rury i łańcucha ze skórzanymi zatyczkami. Ze względu na podobieństwo do różańca zwano je „paternoster". Do ich napędu oraz wyciągania wielkich worów wykorzystywano zaprzęgi konne. Od ostatnich dziesięcioleci XV w. podstawą eksploatacji stały się złoża silnie zawodnione, zalegające na głębokości 40-70 m. Górnictwo olkuskie zaczęło przeżywać tak duże trudności, że okresowo prace ustawały zupełnie. Tak np w 1497 r. dokument królewski stwierdza, że od 2 lat kopalnie w Olkuszu były nieczynne, a w 1501 r. wspomina się o wielu zalanych kopalniach.
W drugiej połowie XVI w. nastąpiła zasadnicza zmiana w systemie odwadniania kopalń. Górnicy olkuscy szukając dróg wyjścia z kryzysu i upadku górnictwa, uznali, że jedynym wyjściem byłaby budowa sztolni odwadniających, którymi woda spływałaby samoczynnie. Obiekty takie budowano już w średniowieczu, ale głównie w górach. Drążone w zboczu korytarze były wówczas krótkie, po kilkadziesiąt, najwyżej kilkaset metrów. Dopiero od końca XV w. i w XVI w., podjęto budowę sztolni długich, kilku-, a nawet kilkunastokilometrowych, idących na znacznej głębokości pod złożami. W drugiej połowie XVI w. zbudowano w rejonie olkuskim 5 sztolni odwadniających, dzięki czemu nastąpił ponowny rozkwit gospodarczy miasta. Największa z nich - Sztolnia Ponikowska, zbudowana w latach 1563-1621 była arcydziełem ówczesnej myśli inżynieryjnej. Składała się z dwóch części - podziemnego korytarza, zaczynającego się pod poziomem odwadnianego złoża i kanału na powierzchni, tzw. roznosu. Tą część możemy obserwować dzisiaj, nie zachowały się niestety ślady obudowy wylotu podziemnego chodnika (zwanego oknem, lub z niemieckiego - mundlochem). Całość miała nadany odpowiedni spadek, dzięki czemu woda samoczynnie spływała do koryta rzeki, gdzie znajdowało się ujście sztolni. Budowa sztolni (prowadzona od jej wylotu w górę) wymagała wielkich umiejętności od ówczesnych mierniczych i górników - trzeba było zachować spadek na dużej odległości, aby woda swobodnie spływała, jednocześnie starając się aby był on możliwie najmniejszy, żeby sztolnia weszła jak najniżej w rejon złóż. Dodatkową trudność sprawiała obecność „kurzawki" - zawiesiny piasku, wody i części ilastych, przez którą niejednokrotnie trzeba było prowadzić korytarz, co wymagało stosowania jego szczelnej obudowy. Budowano ją z użyciem dębowych bali, uszczelnianych słomą i sianem, zużywając nawet 3 tysiące sztuk bali na 100 m chodnika. Co kilkadziesiąt metrów drążono szyby - świetliki, które służyły do wentylacji i konserwacji sztolni. Od głównego chodnika sztolni odchodziły mniejsze chodniki boczne, zbierające wodę z pobliskich kopalń. W przypadku sztolni Ponikowskiej było ich aż 25. Łączna długość sztolni wybudowanych w okolicy Olkusza wynosiła około 32,5 km, w tym 7,1 km odkrytych kanałów (roznosów) i 25 km chodników podziemnych. Zgłębiono ponad 300 świetlików. Wydobytą skałę szacować można na minimum 80 tysięcy m3. Sztolnie udostępniły do eksploatacji bogate złoża rud ołowiu, o sporej czasem zawartości srebra. W XVI w produkowano rocznie 1000 – 3000 ton ołowiu z wydobywanej tu galeny, co nie tylko pokrywało potrzeby kraju, lecz pozwalało także na jego eksport. Niestety, burzliwe dzieje XVII i XVIII w sprawiły, że pozbawione konserwacji sztolnie niszczone przez wylewy lokalnych cieków przestały spełniać swoją rolę. Sztolnia Ponikowska zapadła się jako ostatnia, w 1712 r. Kiedy w drugiej połowie XIX w wznowiono wydobycie rud ołowianych i cynkowych, podjęto osuszanie złóż sztolniami, wykorzystując na znacznych odcinkach chodniki dobrze zachowanych fragmentów sztolni, między innymi Ponikowskiej. Okazało się, że znaczna część obudowy podziemnych chodników była tak dobrze zachowana, że bez obaw można było ją pozostawić w odbudowywanej sztolni. Sztolnia Ponikowska była jednym z większych tego typu obiektów w Europie - jej długość wynosiła 10 660 m. O wysokim poziomie umiejętności mierniczych olkuskich i o tym, że przy wyborze miejsca i wytyczeniu przebiegu sztolni znaleziono w XVI w. optymalne rozwiązanie, świadczy fakt, że w XIX i na początku XX w., kiedy to ponownie podjęto osuszanie złóż olkuskich sztolniami, poprowadzono je w tej samej linii, wykorzystując na znacznych odcinkach dawne sztolnie: Ponikowską, Starczynowską (Czartoryjską), oraz Czajowską, nazwaną Bolesławską.
Dzięki opracowaniu w latach 70-tych XIX w metody wytopu cynku z galmanu (krzemiany i węglany cynku), przy wysokim popycie na cynk na rynkach europejskich, to galman stał się głównym przedmiotem eksploatacji. We wcześniejszych okresach, gdy technologia wytopu cynku nie była jeszcze znana, galman używano tylko w bardzo niewielkich ilościach w stanie półsurowym (do produkcji mosiądzu). Poza eksploatacją nowych złóż zaczęto również intensywnie odzyskiwać cynk ze starych wyrobisk i hałd nagromadzonych przez wieki wydobycia rud ołowianych, którym towarzyszył galman. Zbudowano kilka płuczek „polnych", gdzie nie wydobywano rudy cynkowej, a jedynie odzyskiwano ją ze starych zwałowisk.
Opisany rozwój górnictwa i przetwórstwa kruszcowego znacznie przekształcił szatę roślinną Olkusza; jego efektem było m. in. powstanie Pustyń – Błędowskiej (która jeszcze na przełomie XIX i XX w. miała powierzchnię około 80 km2), Starczynowskiej i Ryczowskiej. Całkowite wylesienie tego obszaru i w następstwie uruchomienie lotnych piasków było skutkiem zapotrzebowania na surowiec drzewny do opalania pieców hutniczych (od XIII do XVIII w działało tu łącznie około 50 hut, jednocześnie czynnych było kilkanaście), a później również na obudowę szybów kopalnianych, a przede wszystkim sztolni (tu głównie używano dębiny). Wylesienia te spowodowały, że od XVI w występowały znaczne trudności w zaopatrzeniu w drewno, które w części dostarczane było przez lasy miejskie wokół Olkusza. Przeciwko ich postępującej dewastacji wystąpili olkuscy rajcy, nie dopuszczając do korzystania z lasów miejskich podczas budowy Sztolni Ponikowskiej (budowniczowie musieli sprowadzać drewno z dalszych miejscowości, m.in. Błędowa, Chechła czy Ryczówka). Był to jeden z najwcześniejszych przypadków celowej ochrony lasów w pobliżu ośrodków miejskich.